Mấy ngày nay, mưa to nặng hạt, bờ bãi ruộng đồng sông nước giăng giăng là nước. Bao đời nay, thời điểm như vậy được xem là lúc mùa cá đồng cá sông, mùa cá “ức nước” bắt đầu.

Cất chạp ngày mưa lũ.

Tôi đi chợ ngày mưa gió. Pha lẫn trong tiếng mưa rơi nặng hạt là những tiếng rao mời của các các dì, các chị bán cá, tôi nghe loáng thoáng và nhớ nhất câu: “Cá mùa mưa xương mềm, và béo...”. Tôi sực nhớ y như lời của má tôi ngày nào, bên mâm cơm những ngày mùa đông lạnh giá, cũng lời ấy và má chăm chút cho từng bữa ăn gia đình. Hay nhìn nhiều loại cá được bày bán bây giờ như cá ngạnh, cá diếc, cá rô, cá bống, cá thệ, cá sơn, cá tràu, cá đối..., tôi nhớ những ngày mưa gió ba tôi đi cất chạp về, đổ ra các thau nhôm trong niềm vui con trẻ của chị em tôi. Chao ôi! Một thời chưa xa...

Chợ cá ngày mưa thường thường bán đủ các loại cá sông, cá đồng, có cả lươn, ếch, và rạm nữa, thật là phong phú. Tôi nhận ra một điều, hầu như con sông nào cũng cứ như những người mẹ hiền tảo tần, luôn mang trong lòng mình biết bao nguồn lợi thủy sản đa dạng để ban tặng cho cuộc sống người dân, nhất và vào thời khắc “trái gió trở trời”. Mưa to, nước lên tràn sông, tràn đồng, và cá cũng được “tràn mùa”.

Những ngày mưa gió, thường là biển động nên nguồn cá biển ít hơn, thay vào đó là mặt hàng cá “rặt sông”, “rặt đồng” lại nhiều và phù hợp với thời tiết mưa gió trời se lạnh. Không gì ngon bằng chén cơm nóng với các loại món cá kho mằn mặn, đậm vị như một nét văn hóa ẩm thực truyền thống bao đời nay của người dân quê tôi. Dù cách chế biến, gia vị có “pha” chút theo thời gian nhưng vẫn đọng lại đậm nét hồn cốt như vậy. Vì thế, cứ lưu sâu trong ký ức mỗi người để khi chạm đến là vỡ òa những cảm xúc rưng rức.

Tôi nhớ, món cá rô đồng. Cá rô vào mùa mưa thường không to lắm, con vừa vừa bằng ba ngón tay gộp lại thôi nhưng bụng đầy trứng. Là món ăn giàu chất dinh dưỡng, má tôi thường chế biến cá rô đồng thành nhiều món ngon như chiên giòn, nướng, nấu canh cải... Nước mắm ớt tỏi gừng giã nhuyễn với đĩa cá rô nướng hay chiên giòn, tô canh cá rô má nấu với cải xanh mướt ngọt lịm được bày giữa mâm cơm đến chừ vẫn còn “ám ảnh” tôi, làm sao tôi quên được...

Và tôi nhớ, cá diếc má thường làm hai món kho và nấu canh. Nếu là cá nhỏ, má làm cá sạch, để ráo rồi ướp, kho để lửa riu riu đến khi “cứng” con cá mới thôi. Hoặc kho với khế xắt mỏng, cách này có thêm vài lát nghệ, kho xâm xấp nước và rải lá lốt xắt nhỏ lên trên. Còn cá diếc to, để nguyên con, nấu nước sôi và cho cá vào. Khi nào cá chín, thì cho gia vị và rau răm vào rồi nhắc xuống. Hồi nhỏ tôi rất thích những con cá diếc có trứng, trứng vàng ươm. Mùi rau răm cùng với mùi tiêu thơm lừng, phảng phất bốc khói lan tỏa trong không gian căn nhà nhỏ. Chợt nhớ mà ấm áp biết nhường nào...

Tôi còn nhớ, món cá đối kho với dưa gang muối, món này kho vừa nước, thêm trái ớt xanh vào. Món cá vụn kho, cá vụn là “tổng hợp” các loại cá sông còn nhỏ. Kho khô món này, má ướp với vài nhúm hạt nén và nghệ giã nhuyễn, ướp bằng nước mắm, nhiều tiêu và cho đọt lá gừng, lá nghệ lên lớp cá thật tươi ngon, thơm phức. Rồi món cá bống, cá thệ kho khô, kho có ướp đường vừa độ mặn ngọt để ăn với cơm, má bảo kho đến “quẹo” con cá là ăn mới thấm tháp. Hay cá tràu, chế biến làm “nhưn” món mì Quảng, hoặc kho tộ mặn với nghệ để ăn cơm. Hay mớ tôm sông, má đúc bánh xèo, hoặc làm nhưn mì tôm với thịt heo ba chỉ...

Tôi vẫn nhớ, đại thể như vậy. Mỗi loại cá, tôm, má tôi đều khéo léo chế biến khác nhau, hợp vị, thấm thía. Chao ôi, đó là những “thước phim” ngày nào tôi đã được thấy, được ăn, giản dị, chân chất từ mái ấm gia đình “lớn” của mình của một thời chưa xa. Bây giờ, chỉ là đi chợ mua ít thức ăn cho gia đình “nhỏ” vào một ngày mưa gió tơi bời, nhưng trong tôi cứ “rối bời” biết bao cảm xúc của “ngày xưa ơi” và thực tại hôm nay.

Những con cá con tôm, những mớ rau mớ đậu, tôi như gặp lại tôi ngày nhỏ theo ba theo má ra ruộng đồng, sông bãi.  Nghĩ lại, chuyện mớ rau, con cá từ bao đời luôn hiện diện trong cuộc sống mỗi nhà mỗi ngày. Và trong tôi vẫn “căng tràn” nỗi nhớ miên man về một thời ngày nào, “mẹ thiên nhiên” hào phóng nhiều sản vật dồi dào. Và cảnh cất chạp, giăng lưới, thả câu, rập rớ như cứ xôn xao một thuở...

Ngày mưa. Chênh vênh nỗi nhớ và đậm vị quê nhà. Đan xen những lát ký ức ngọt lành về mùa cá ức nước... 

THẢO NGUYÊN